परदेशी ! परदेशी !!

जयपुरमा २०६३ असार सत्र गते राति ११ बजे रेल चढेका हामी अठार गते बिहान ७ बजे दिल्ली आइपुग्यौँ । आबुतिर जाने बेलामा हामीले दिल्ली घुम्ने ताल मिलाउन सकेका थिएनौँ । त्यतिखेर प्लेटफारमको पाँच घन्टाको समय व्यर्थै गएको थियो । अहिले पनि समय मिलाउन नसक्ता हाम्रो ठुलो गल्ती हुन्थ्यो । एउटा राम्रो अवसर हामीले गुमाउनु पर्थ्यो । दिल्ली पुगेपछि साधारण ढङ्गले नित्यक्रिया गरेर निस्किहाल्ने रेलमै सल्लाह भए तापनि ओर्लेपछि भने यसोउसो गर्दागर्दै एघार बजिहाल्यो । अब हामीसँग चार घण्टाजति मात्र समय बाँकी रह्यो डुल्न । यहाँ डुल्न हामीले महिन्द्रा गाडी भेट्यौँ ।

साथीहरू विभिन्न रुचिका थिए । दिल्लीका प्रत्येक अवलोकनीय स्थलहरू हेरौँ भन्थे कोही, होइन गाडीबाटै दिल्ली सरर हेरौँ भन्थे कोही, बढीभन्दा बढी ठाउँ हेरौँ भन्थे कोही । 'बढ्ता जोगी मठ उजाडे' भनेझैँ थरीथरीका रुचि र चाहना अनि त्यसै किसिमको आदेशले ड्राइभरसमेत हैरान भयो । त्यसो हुँदाहुँदै पनि केही महत्त्वपूर्ण र प्रसिद्ध स्थलहरू हेर्न भ्यायौँ ।

सर्वप्रथम हामी गान्धीसमाधि पुग्यौँ । गान्धी परिवारकाहरूलाई समाधिस्थ गर्ने गरिएको ठाउँ रहेछ यो । गान्धीसमाधि एउटा सुन्दर र विशाल पार्क जस्तो छ ,जहाँ फूलैफूलका माझमा सुन्दर कमला हरिया दुबोमा बसेर घन्टौँ गफिन, कविता रच्न वा भावनात्मक वार्तालापमा तल्लीन हुन मन लाग्छ । साँच्चिकै भनूँ भने बिहान-बेलुका यहाँ डुल्न आउने हो भने छुट्टै शान्ति मिल्छ ।

ठ्याक्कै समाधि नै भएको ठाउँमा पुग्नुअघि चप्पल-जुत्ता फुकाल्नपर्ने रहेछ । समाधिस्थल नै चाहिँ अत्यन्त सम्मानित रहेछ ,श्रद्धाका साथ फूलका गुच्छा चढाउँदा रहेछन् मानिसहरू । म भारतीय होइन, गान्धी परिवारको राजनीतिबारे पनि म धेरै जान्दिनँ । तैपनि समाधिस्थलमा पुग्दा कसोकसो मेरा दुवै हातहरू जोरिएर उचालिएछ न् । पछि पो ख्याल भयो, भारतीय यी मनीषीहरूलाई पत्तै नपाई सम्मान गरेछु भनेर ।

गान्धीसमाधिबाट मुग्धिएर लाग्यौँ हामी कुतुबमिनार तर्फ । कुतुबमिनार हेर्न पुग्दा मलाई आफ्नो बाल्यकालको सम्झना भयो । म दस-एघार वर्षको हुँदा साइकलमा बाकसजस्तो एउटा भाँडो ल्याउँथ्यो एउटा घुमन्तेले । कोहीसँग मकै, कोहीसँग पैसा लिएर उसले सिनेमा देखाउँथ्यो । हाम्रो गाउँमा त्यतिखेर चलचित्र घर थिएन । हामीले सिनेमा देखेकै थिएनौँ । त्यसैले घुमन्तेले सिनेमा भनेर ल्याएको भाँडो हामीलाई साँच्चिकै सिनेमा जस्तो लाग्थ्यो ।

म पनि कहिलेकाहीँ त्यस्तै सिनेमा हेर्न जान्थेँ । उसले बाकसमाथिको ह्यान्डिल घुमाउँदै जान्थ्यो, चित्र सर्दै जान्थ्यो । एकपछि अर्को रङ्गिन आकर्षक चित्र हेर्दा हामीलाई खुब आनन्द लाग्थ्यो, सिनेमा हेरेकै मज्जा आउँथ्यो । हामी फुरुङ्ङ परेको देखेर फेरीवाला मक्ख पर्थ्यो र भन्दै जान्थ्यो 'ए, राजेश खन्ना देखो, 'ए हेमा मालिनी देखो', ए, मकैका घोगा देखो आदिआदि । हेर्नमा मज्जा आउने हुनाले ऊ आएपिच्छे म पनि मकैका घोगा लिएर कुदिहाल्थेँ ।

हो, त्यसैबेला सिनेमाभित्र देखेको दिल्लीको कुतुबमिनार अर्थात् धरहराको सामुन्ने थिएँ म । कुतुबमिनार मात्र थिएन त्यहाँ । त्यसको सुरक्षार्थ बनाइएजस्ता लाग्ने अवशेष र भग्नावशेषहरू पनि थिए त्यहाँ ।

पहिलेका राजा-माहाराजाहरूले सोखका रूपमा बनाए तापनि ,यस्ता कुरामा गरिएका खर्च त्यतिखेर फजुल लागे तापनि आज ती राष्ट्रकै सम्मानित बनेका छन् र अत्यन्त सजगतासाथ सुरक्षित गरिएका छन्।

अँ, त्यसपछि हामी इन्डियागेट हुँदै हामी लाग्यौँ इन्दिरा गान्धी म्युजियम । जाने-नजाने, जाने-नजाने गर्दै थिए कति साथी । हामी अघि बढिहाल्यौँ ,पछि उनीहरू पनि आएछन् ।

मैले 'नेहरुज लेटर' पढेको थिइनँ तर विद्यालय पढ्दाताकै सान्दाजु चन्द्रमोहनबाट प्रसङ्ग भने सुनेको थिएँ धेरैपटक । "त्यो पुस्तक जवाहरलाल नेहरुले आफ्नी छोरी इन्दिरा गान्धीलाई लेखेका चिठीहरूको सँगालो हो" भन्नुभएको थियो उहाँले । बाबुले छोरीलाई लेखेका व्यक्तिगत चिठीहरू अरूका लागि पनि पठनीय र प्रेरक हुन्छन् भन्ने सुन्दा छक्क परेको थिएँ म । त्यसैले इन्दिरा गान्धीका बारेमा थोरै भए पनि चासो राख्ने गरेको थिएँ । यहाँ अर्थात् इन्दिरा गान्धी म्युजियममा चाहिँ इन्दिरा गान्धीको दिनचर्या ,जीवन, सङ्गत तथा उनीप्रति अरूको दृष्टिकोण झल्काउने वस्तुहरू सङ्ग्रह गरिएका थिए । भारतको कुनै बेलाकी प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीप्रति त्यसैत्यसै सम्मान पलाएर आयो पुन:स्मृतिले, उनले प्रयोग गर्ने गरेका सामग्रीहरूले, उनको विवाहका झल्काहरूले, उनले पाएका सौगात र उपाधिहरूले, अनि उनले आफ्नो हत्याका दिन लगाएका सारी, गहना र भिरेका ब्यागहरूले ।

यही म्युजियममा भेटिए राजा वीरेन्द्र । राजा वीरेन्द्रको सम्झना ताजा बनेर आयो । विदेशमा तस्विर मात्र देख्ता पनि आत्मगौरवले मन धपक्क बल्यो । तुरून्तै हत्या गरिएको क्रूर र वीभत्स दृश्य आँखा अगाडि आयो र मन कस्तोकस्तो नरमाइलो भयो ।

लालकिल्ला हेर्ने ठूलो उत्कण्ठा भएर पनि आइतबारे भीडले हाम्रो अपेक्षामा तुषारापात गर्यो । लाल किल्ला हेर्न खोज्नेहरूको पङ्क्ति निकै लामो थियो र घामले पनि प्रचण्डता प्रदर्शन गरिरहेको थियो । स्टेसनमा पुग्न हामीसँग एक घण्टा मात्र समय बाँकी थियो । यहाँको लाममा मात्र हामीलाई एक घण्टा लाग्ने थियो, हेर्न कतिबेर लाग्थ्यो होला ! त्यसैले होला समयको लगामले कसेर लालकिल्लाको परिसरबाहिर ल्याइपुर्याएको हामीलाई ।

समय घर्कँदै थियो, 'दिल्लीको चिनु' भनेर हामीले केही किन्नु पनि थियो । आइतवार हुनाले दिल्ली बन्द जस्तै रहेछ । त्यसैले हामी पस्यौँ सधैँजसो खुला रहने चाँदनीचोकमा । दिल्लीमा सामान सस्तैमा पाइन्छ भन्दा रहेछन् मान्छेहरू । जयपुर जत्तिकै नभएपनि महँगै रहेछ चाँदनीचोकभित्रको दिल्ली पनि । साना पसलहरू छन् चाँदनीचोकमा । रेलको समय र बिदाको दिन सम्झँदै बजार गर्यौँ हामीले । मैले किनेका सामानहरू दिल्लीमा भन्दा वीरगन्जमै सस्तो पाइने रहेछ । जयपुरमा ठगिनबाट बचेको म भारतको राजधानीमा भने फेला परिहालेँ ।

भारतीयहरू आफ्नो देशका प्रत्येक निधिको प्रचार गर्न, महत्त्व बढाउन तथा संरक्षण गर्न अत्यन्त सचेत र तत्पर रहेछन् ।

अँ, बजार सकेर हामी स्टेसनमा आयौँ । जुन रेलमा चढेका थियौँ, त्यसैबाट हामी नरकटियागन्जसम्म आउन पाउँथ्यौँ । यो रेल मुजफ्फरपुर जाने हुनाले हामीले नरकटियागन्जमा रेल बदलिनु थियो । लोकल रेलमा चढ्दा सिट पाइने कम सम्भावनाले चढ्दा भने बढी भीड हुने रहेछ । चढिसकेपछि भने त्यस्तो असुविधा भएन ।

नरकटियागन्जबाट यता आएपछि भने पल्लो डब्बाबाट

नारीआवाजमा गीत सुनियो । मुक्त कण्ठले गाउने तिनीहरू मागेर गुजारा गर्नेहरू रहेछन् । तर माग्ने जुक्ति भने तिनीहरूको फरक थियो । हामी उता लाग्ने बेलामा हिजडाहरूले माग्दाखेरि अपनाएजस्तो अश्लील व्यवहार उनीहरूको थिएन । अनि छोरीको बिहे गरिदिनुछ भनेर एउटी तरुनीलाई अगि लाएर माग्दै हिँड्ने आमाको भूमिकामा रहेकी एक माग्नेको जस्तो चाला थिएन यिनीहरूको । यिनीहरू हक्की थिए । कला र गलाको संयोजन गरेर यात्रीहरूलाई मोहित पार्न सक्थे ।

पल्लो कोठामा गीत घन्केको सुनेर हाम्रो डब्बाका प्राय:को ध्यान उतै मोडियो । चालीस वरपरको उमेरका ती महिला विभिन्न गीतका टुक्राहरू निरन्तर गाउँथे ,मानौँ ती सबै गीतहरू एकै गीतका फाँकीहरू हुन् । उनीहरूलाई कुनै पनि गीत सिङ्गो रूपमा गाउन आएपनि नआएपनि वा उनीहरूले विविधता दिन खोजेको भए पनि उनीहरूले दिल खोलेर गाएका थिए । कलाकारिताको उच्च सम्मान गर्न कुरा राख्तै मोटै रकम माग गरेका थिए । उनीहरूले मागेजति दिन पल्लो डब्बाकाहरूलाई हम्मे परयो होला । मलाई चाहिँ तिनीहरूको प्रस्तुति रोचक लाग्यो । रेलबाट ओर्लिसकेर पनि उनीहरूको मुक्त आवाज मेरो कानमा गुन्जिरहेकै छ :

'परदेशी ! परदेशी !!

जाना नहीँ

मुझे छोडके, मुझे छोडके !'